با نگاهی به تاریخ و بررسی صنعت تجهیزات پزشکی، اهمیت این صنعت بیش از پیش مشهود می‌گردد. چنانچه از دیرباز در ایران باستان از تجهیزات پزشکی برای درمان بیماران استفاده می‌کردند. امروزه با افزایش جمعیت در جهان، بیماری‌های نوظهور، افزایش مصرف غذاهای ناسالم و .... اهمیت صنعت تجهیزات پزشکی در پیشگیری و درمان بیماری‌ها افزایش یافته است. بدین ترتیب با پیچیده تر شدن زنجیره تامین تجهیزات پزشکی، چاره آن است تا با شناخت سازو کار این صنعت و نیازهای لجستیکی و پتانسیل های موجود، مسیر رشد و ارتقای لجستیک در صنعت تجهیزات پزشکی را هموار سازیم. امیدواریم این مقاله، شما را در دستیبابی به این شناخت یاری کند.

 
نگاهی بر صنعت تجهیزات پزشکی و نقش آن در کشور

بنابر تعریف آیین نامه پزشکی در ایران می‌توان گفت: " تجهیزات پزشکی هرگونه دارو، وسایل، تجهیزات، ابزار، لوازم، ماشین آلات، وسایل کاشتنی، مواد، معرف ها یا کالیبراتورهای آزمایشگاهی و نرم افزارها که توسط تولیدکننده برای انسان (به تنهایی یا در تلفیق با سایر وسایل) جهت حداقل یکی از اهداف زیر ارائه می‌گردد.":
•    تشخیص، پیشگیری، پایش، درمان یا کاهش بیماری
•    تشخیص، پایش، درمان، تسکین، جبران یا به تعویق انداختن صدمه یا معلولیت
•    تحقیق و بررسی،  جایگزینی، اصلاح آناتومی یا یک فرآیند فیزیولوژیک
•    حمایت کننده یا پشتیبانی کننده حیات
•    کنترل بارداری
•    تمیز یا ضدعفونی کننده یا استریل کننده وسایل یا محیط برای اهداف پزشکی
•    فراهم کردن اطلاعات برای اهداف پزشکی و تشخیصی به کمک آزمایش‌ها با توجه به نمونه‌های گرفته‌شده از بدن

 
ایران تجهیزات پزشکی در منطقه شناخته می‌شود و علیرغم تلاش برای خودکفایی و تطبیق محصولات با استاندارهای بین‌المللی، حدود 60 درصد از این بازار وارداتی است. بخش زیادی از این واردات که حدودا 74 درصد بیان شده‌است، از کشورهای اروپایی خصوصا آلمان و هلند تامین می‌شود. 
بیش از 500 هزار دستگاه پزشکی در جهان وجود دارد که این رقم همه روزه در حال افزایش است و تنها 280 هزار دستگاه در ایران موجود است که بنابر آمارهای منتشر شده 89 درصد آن‌ها وارداتی است. 
یکی از برنامه‌های ایران که منجر به رشد صنعت تجهیزات پزشکی شده است و رشد آن ادامه خواهد داشت، گردشگری پزشکی است که در افزایش تقاضا به تجهیزات پزشکی به ویژه تجهیزات چشم پزشکی، جراحی (زیبایی، ارتوپدی، قلب و قفسه سینه) و همچنین درماتولوژی نقش پررنگی را ایفا می‌کند. 

در سال 2019 بالغ بر 600 هزار نفر از کشورهای همسایه و دیگر کشورها از قبیل امارات، پاکستان، هند، عمان، کویت، ترکیه، عراق، ترکمنستان و آذربایجان برای استفاده از خدمات پزشکی به ایران سفر کرده‌اند.
انواع محصولات در زنجیره تامین تجهیزات پزشکی
بنابر دسته بندی ارایه شده توسط انجمن های فعال در این صنعت، انواع محصولات تجهیزات پزشکی به 4 دسته ی اصلی تقسیم می‌شوند.
1-    آزمایشگاهی
2-    پزشکی
3-    دندانپزشکی
4-    ملزومات دارویی

شکل 1: نمودار درصد تولیدکنندگان داخلی در صنعت تجهیزات پزشکی

با توجه به گزارشات انجمن صنفی تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات و ملزومات پزشکی، دندانپزشکی، آزمایشگاهی و دارویی، 280 هزار نوع کالا در صنعت تجهیزات پزشکی در ایران تولید می‌شود که براساس نمودار زیر بخش اعظم آن متعلق به کالاهای پزشکی است. 

 
شکل2: تنوع محصولات تولید داخل در صنعت تجهیزات پزشکی

سرمایه گذاری و اشتغال در صنعت تجهیزات پزشکی

با توجه به وارداتی بودن سهم بیشتری از بازار تجهیزات پزشکی، این صنعت نیازمند سرمایه گذاری بیشتر و ورود شرکت‌های دانش‌بنیان در عرصه تولید داخلی تجهیزات پزشکی می‌باشد. 
بنابر گزارشات نشریه اختصاصی تجهیزات پزشکی، دندانپزشکی و آزمایشگاهی، استفاده از متخصصین داخلی و قانون‌گذاری دریافت استانداردهای اروپایی توسط وزارت بهداشت باعث ارتقا و رقابت برخی محصولات شرکت‌های فعال در حوزه تجهیزات آزمایشگاهی، با محصولات اروپایی شده است.  
 

صنعت تجهیزات پزشکی علاوه بر اشتغال زایی 45 هزار نفر به طور مستقیم، موجب بازگشت و نگهداشت تعداد زیادی از دانشجویان و نخبگان شده است. 
دولت نیز سرمایه‌گذاری های کلانی در صنعت تجهیزات پزشکی انجام داده که باعث تولید اشتغال برای آحاد جامعه شده است اما متاسفانه به دلیل وجود تحریم‌ها، قیمت‌های دستوری، طولانی بودن فرآیند ثبت سفارش و عدم اطمینان از وجود مواد اولیه در داخل، این صنعت با مشکلات بزرگی روبه‌رو خواهد بود که باید برای آن چاره‌ای اندیشه شود. 
 

بنابر آخرین مصاحبه ای که از معاونت محترم طرح و برنامه ریزی وزارت صمت جناب دکتر سعید زرندی منتشر شده است، از خرداد ماه 1399 تاکنون 70 طرح بزرگ با مجموع سرمایه‎‌گذاری 214 هزار میلیارد تومان افتتاح شده است که موجب اشتغال‌زایی بالغ بر 72هزار نفر خواهد شد. 
یکی از اصلی‌ترین راهبردهای وزارت بهداشت و صنعت تجهیزات پزشکی، افزایش صادرات و برندسازی کالاهای ایرانی در جهان است که نیازمند سرمایه‌گذاری و افزایش سهولت برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان عزیز می‌باشد. طی آخرین گزارشات در سال 97 حدود 105 محصول تجهیزات پزشکی که توسط 23 شرکت ایرانی تولید می‌شود، به 55 کشور از جمله روسیه، آلمان، ایتالیا، بلژیک، هلند و کرواسی صادر می‌شود. 
 

بزرگترین تولیدکنندگان در زنجیره تامین تجهیزات پزشکی

از بزرگترین تولیدکنندگان بازار جهانی تجهیزات پزشکی میتوان در درجه اول به ایالات متحده اشاره داشت که بیشترین سهم تولید جهانی را به خود اختصاص داده است. ایالات متحده بزرگترین بازار تجهیزات پزشکی در جهان است که تقریباً 43٪ از بازار جهانی تجهیزات پزشکی را تشکیل می دهد. بازار تجهیزات پزشکی آمریکا در سال 2017 با بیش از 6300 شرکت تجهیزات، به طور میانگین 155 میلیارد دلار ارزش داشته است. بر اساس گزارش ResearchAndMarkets.com، بازار جهانی تجهیزات پزشکی قرار است تا سال 2023 از 400 میلیارد دلار فراتر رود و نرخ ترکیبی آن 4.5٪ باشد.
 

 به ترتیب کشورهای ایالت متحده، آلمان، ژاپن و چین از بزرگترین تولیدکنندگان شناخته می‌شوند. با وجود تولید تجهیزات پزشکی در ایران و رعایت استاندارهای بین‌المللی توسط تولیدکنندگان، متاسفانه ایران نقش کمرنگی در عرصه جهانی در این صنعت بازی می‌کند. آخرین آمارها نشان دهنده‌ی این موضوع است که سهم ایران از بازار جهانی عددی معادل 1.7 میلیارد دلار است که در مقابل بازار جهانی عددی ناچیز می‌باشد. 
 
 

اندازه بازار و میزان تولید داخلی صنعت تجهیزات پزشکی

ایران به واسطه‌ی جمعیت بالا و جامعه با جمعیت جوان پایین، دارای یکی از بازارهای پر مصرف تجهیزات پزشکی می‌باشد. از بازار دو میلیارد و پانصد میلیون دلاری این صنعت در کشور، 60 درصد آن وارداتی و تنها 40 درصد آن داخلی است که بر اساس آمارهای ارائه شده در سال 1400، ارزش تولید داخلی بالغ بر 800 میلیون دلار می‌باشد. طبق گزارشات وزارت بهداشت، 3000 واحد صنفی در حال حاضر شناسه دار و سازمان یافته هستند که بیش از 200 شرکت، محصول دانش بنیان و فناور تولید میکنند. همچنین بخش خصوصی بیشترین فعالیت را در زمینه تولید و واردات در صنعت تجهیزات پزشکی انجام می‌دهد. 
 

شرکت‌های چند ملیتی در ایران، حضور مستقیم و قوی نداشته اند. هیچ کدام از آن ها در ایران دفتری احداث نکرده است و کلیه‌ی کالاهای آنان از طریق نمایندگی ها و یا توزیع کنندگان بومی از جمله فیلیپس توزیع می‌گردد. 
با توجه به پیشرفت چشمگیر صنعت تجهیزات پزشکی در چند سال اخیر و وجود بازار مناسب، کشورهای اروپایی آماده ارائه خدمات هستند و مردم ایران از محصولات اروپایی به خوبی استقبال می‌کنند. 

زنجیره تامین تجهیزات پزشکی

همانطور که پیش تر اشاره شد، تجهیزات پزشکی شامل کالاهای پزشکی، آزمایشگاهی، دندانپزشکی و صنعت دارو و مکمل می‌باشد. بالطبع تامین و توزیع این دسته کالاهای با تنوع بالا، با چالش های بسیاری روبه‌ور خواهد بود. 
برای تولید کالاهای صنعت پزشکی، میتوان اذعان داشت که اکثریت صنایع دیگر ازجمله صنعت پتروشیمی، برق و الکترونیک، فلزات و آلیاژها و ... نقش بسزایی را بازی میکنند. چرا که برای تولید هر کدام از تجهیزات پزشکی به مواد اولیه‌ای نیاز است که وابسته به حداقل یک صنعت دیگر ‌باشد.
 

به همین علت نحوه‌ی تجهیزات پزشکی، ، وسایل نقلیه، شرایط حمل و نقل و زمان بندی مناسب، برای تولید هرکدام از کالاهای این صنعت مهم و حیاتی می‌باشد. طی آماری که منتشر شده است، تخمین زده می‌شود که سالانه تنها برای ایمپلنت‌های تاریخ مصرف گذشته و یا گم شده، 5 میلیارد دلار پول به هدر می‌رود که این مسئله اهمیت رسیدگی به زنجیره تامین تجهیزات پزشکی و استفاده از مکانیزم های روز دنیا را جهت جلوگیری از هدر رفت سرمایه و حفظ جان انسان ها نشان می‌دهد. 
 

به دلیل حساسیت این صنعت و اهمیت بیش از و تاثیر هر مرحله از تامین مواد اولیه تا تولید محصول نهایی بر جان بشریت، تمامی مراحل تامین تا توزیع کالاها از استانداردهای روز جهانی پیروی می‌کنند.

سابقه لجستیک در صنعت تجهیزات پزشکی و نیاز های لجستیکی امروزه این صنعت

سازمان غذا و دارو ایالت متحده تجهیزات پزشکی را به سه کلاس دسته بندی کرده است. کلاس یک تجیهزات پزشکی کم خطر، کلاس دو خطر متوسط و کلاس سه خطرناک می‌باشند. به طور کلی 47 درصد از تجهیزات پزشکی جزو کلاس یک دسته بندی می‌شوند و هرکدام از این سه دسته باتوجه به ویژگی های محصول به خدمات تخصصی لجستیک نیازمند هستند.
دمای نگهداری تجهیزات پزشکی، سرعت انتقال و نوع بسته بندی آن‌ها جهت جلوگیری از آسیب از نکات اولیه ای است که متخصصان لجستیک همواره در دستور کار خود قرار داده اند. 
 

امروزه به دلیل نوآوری‌ها در صنعت تجهیزات پزشکی و تغییر سمت و سوی جامعه به درمان شخصی، موجب شده است که ارائه‌دهندگان خدمات پزشکی بتوانند درمان و مراقبت موثرتری داشته باشند. این تغییرات منجر به ایجاد چالش هایی از منظر زنجیره‌تامین خواهد شد. چالش‌های منحصربه‌فردی در زمینه جلوگیری از کمبود، تهیه دقیق محصولات و تحویل به موقع ، به‌ویژه زمان‌های حیاتی و زمانی که سلامت آحاد جامعه در خطر می‌باشد. 

ارایه شماتیکی از لجستیک و زنجیره تامین تجهیزات پزشکی

 تصویر بالا، ارائه شماتیکی از لجستیک در صنعت تجهیزات پزشکی را نشان می‌دهد.

سهم هزینه های لجستیک در صنعت تجهیزات پزشکی

مدیریت هزینه همچنان یک مسئله مهم زنجیره تامین برای تولید کنندگان و توزیع کنندگان تجهیزات پزشکی است. در واقع، طبق بررسی اخیر UPS Pain در نظرسنجی زنجیره تامین (مطالعه‌ای که چالش‌ها و فرصت‌های لجستیکی مدیران زنجیره تامین مراقبت‌های بهداشتی را اندازه‌گیری می‌کند) بیان شده است که شرکت‌های تجهیزات پزشکی و مراقبت بهداشتی همچنان با هزینه‌های زنجیره تامین مرتبط با رشد سریع کسب‌وکار، نوسانات سوخت و ... رو به رو هستند. 
 

برخی از هزینه های لجستیکی که میتوان اشاره داشت:
1.    هزینه فعالیت‌های حمل و نقل و جابجایی.
2.    هزینه فعالیت‌های ذخیره سازی و یا انبارداری.
3.    هزینه مربوط به ارزش زمانی سرمایه در کالاهای راکد در سیستم لجستیک شامل ارزش افزوده حمل و نقل.
4.    هزینه تغییر شکل فیزیکی که برای حمل‌ونقل، انبارداری و جابجایی ایمن و کارا لازم می‌باشد.
5.    هزینه بسته‌بندی اضافی مورد نیاز.
6.    هزینه اطلاعات و یکپارچه‌سازی ارتباطات.
7.    هزینه‌های مدیریت سیستم لجستیک.
8.    هزینه در دسترس نبودن کالا در هنگام نیاز .

چشم اندازی از نقش لجستیک در صنعت تجهیزات پزشکی

همه گیری کرونا و نیاز به ویزیت و ارائه‌ی خدمات از راه دور، سمت و سوی استفاده از تجهیزات پزشکی را در سراسر دنیا تغییر داده است. افزایش سفارش تجهیزات پزشکی به صورت آنلاین توسط پزشکان برای بیماران، موجب ایجاد شرایط متفاوت برای ارائه خدمات لجستیک شده است تا علاوه بر ارائه خدمات به پزشکان و عمده فروشان تجهیزات پزشکی، خدمات جدید لجستیکی به تک تک بیماران نیز ارائه شود. 
 

مدل توزیع تجهیزات پزشکی معمولی شامل تحویل تعداد زیادی از کالاها به عمده فروشان و خرده فروشان این صنعت می‌باشد و هنوز نیز محبوب است اما تخمین زده شده است که بازار سلامت از راه دور تا سال 2026 به 70 میلیارد دلار می‌رسد که افزایش خدمات از راه دور با گسترش تجهیزات پزشکی و توزیع آن رابطه مستقیم دارد.

اهداف تجاری صنعت تجهیزات پزشکی و چشم انداز پیش رو

باتوجه به گزارشات موسسه تحقیقاتی فیچ (Fitch Solution) با توجه به پاندمی کرونا و تحریم و بومی سازی تجهیزات پزشکی در کشور ایران به منظور رفع نیاز جامعه، انتظار می‌رود که در سال های آینده صادرات تجهیزات پزشکی رشد چشمگیری پیدا کند. البته این مسئله جایگاه ایران را در رقابت جهانی تحت شعاع قرار نخواهد داد اما انتظار می‌رود بازار تجهیزات پزشکی ایران، بنا بر محاسبات صورت گرفته تا سال 2024 رشدی 18 درصدی معادل 1.7 میلیارد دلار برسد. 
 

بازار تجهیزات پزشکی ایران بزرگترین بازار منطقه شناخته می‌شود و با استفاده ی درست از این موقعیت و اهمیت بیشتر به گردشگری پزشکی و استفاده از ظرفیت بالای نیروهای متخصص و تحصیلکرده و همچنین با داشتن بیشترین بیمارستان خاورمیانه، میتوانیم آینده خوبی پیش روی بازار تجهیزات پزشکی متصور شویم.

پیشرفته‌ترین و مکانیزه‌ترین فعالیت‌های وابسته به لجستیک در صنعت تجهیزات پزشکی در آینده

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، فرآیند زنجیره‌تامین و لجستیک تجهیزات پزشکی با گذر از پاندمی کرونا و ایجاد درمان از راه دور و شخصی سازی درمان بیماران، با چالش هایی رو به رو شده است. این حقیقت که شخصی سازی درمان آینده صنعت تجهیزات پزشکی را دگرگون خواهد کرد گریز ناپذیر است و در واقع شخصی سازی آینده است. 
پیشرفت‌ها و تغییر تقاضا در تجارت الکترونیک راه را برای پیشرفت‌های قابل توجهی در قابلیت لجستیک هموار کرده است. بدین ترتیب که با استفاده از قابلیت های تجارت الکترونیک و فناوری اطلاعات، صنعت لجستیک توانایی مدیریت و ارائه کالاهای شخصی‌سازی شده را دارا می‌باشد. 
 

برای همگامی با روندهای دیجیتال استفاده از کشتی‌های باری بزرگتر توسط خرده‌فروشان به منظور برآورده سازی تقاضا در زمان نیاز در حال افزایش است. این روند نیازمند استفاده از انبارهای جدید در مکان‌های جدید می‌باشد تا در زمان مورد نیاز مورد استفاده قرار بگیرد.
یکی دیگر از مکانیزم‌هایی که تجهیزات پزشکی به استفاده از آن روی آورده است، صنعت بلاکچین می باشد. بلاکچین با ایجاد زنجیره بلوکی یکپارچه، مدیریت انتقال، انبارداری و حمل و نقل را تسهیل می‌کند و صاحبان کالا میتوانند به طور شبانه روزی بر موقعیت کالا تسلط داشته باشند و از بروز مشکلات جلوگیری کنند. 
 

بهبود سیستم لجستیک صنعت تجهیزات پزشکی

بروز چالش در سال‌های گذشته و نیاز اورژانسی جوامع به استفاده از خدمات و تجهیزات پزشکی، تفکر این صنعت را بر روی بهبود سیستم زنجیره تامین و لجستیک تغییر داد. به همین علت صنعت تجهیزات پزشکی برای رسیدن به اهداف خود و ارتقا سطح کیفیت ارائه خدمات به مصرف‌کنندگان، نیازمند بهبود سیستم لجستیک و استفاده از تکنولوژی به روز دنیا می‌باشد.
 

از جمله مواردی که می‌تواند به بهبود این سیستم کمک کند، شامل موارد زیر می‌باشد:
1-    اهمیت به تجارت الکترونیک
2-    استفاده از بلاکچین به منظور رهگیری لحظه ای محموله 
3-    درک اهمیت استفاده از کشتی های بزرگ باربری و کشتی های کوچک برای کالاهایی با اهمیت تحویل سریع و ایمن
4-    استفاده از فناوری های پیشرفته برای کنترل دقیق سلامت محصول 

نقش عملیاتی مجموعه در صنعت تجهیزات پزشکی

1)    پروژه‌ها و اقدامات صورت گرفته در این صنعت:
•    انجام بیش از 500 پرونده حمل و نقل دریایی و ترانزیت اقلام و تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی از کشور چین
•    ارایه خدمات یکپارچه لجستیکی (درب به درب) به منظور واردات مواد اولیه مورد نیاز برای شرکت های پزشکی مطرح کشور ارایه خدمات یکپارچه لجستیکی (درب به درب) به منظور واردات مواد اولیه مورد نیاز برای شرکت های دارویی مطرح کشور اعم از تشریفات گمرکی در مبدا، حمل‌ونقل بین الملل ( بصورت حمل و نقل دریایی، حمل و نقل هوایی، حمل و نقل زمینی، حمل و نقل ریلی، حمل و نقل چندوجهی) و ترخیص و تحویل از نقاط مختلف دنیا

•    ارتباط مستمر و بلندمدت با بزرگترین تامین کنندگان تجهیزات آزمایشگاهی در اروپا و چین
•    ترخیص فوری اقلام پزشکی با انقضاء کم
•    ارایه خدمات مشاوره ای برای طراحی و اجرای شبکه در شرکت های مطرح پزشکی کشور و ایجاد امنیت شبکه در این سازمان ها 
 

2)    پروژه های قابل انجام در این صنعت:
•    طراحی ساختار و شبکه زنجیره تامین صنعت تجهیزات پزشکی
•    طراحی سیستم لجستیک یکپارچه برای صنعت تجیهزات پزشکی
•    عارضه یابی یکپارچه لجستیک و زنجیره تامین صنعت تجیهزات پزشکی
•    برگزاری دوره های آموزشی تخصصی در رابطه با کلیه مباحث لجستیک و زنجیره تامین برای فعالین صنعت تجیهزات پزشکی
•    پشتیبانی کامل از کلیه خدمات مورد نیاز شرکت های فعال در صنعت تجهیزات پزشکی در زمینه فناوری اطلاعات اعم از طراحی ساختار شبکه، اتوماسیون های یکپارچه سازمانی، سهولت در ارتباطات درون و بیرون سازمانی با استفاده از تکنولوژی Voip و امنیت اطلاعات  

گروه بین المللی نسیم اطلس با 11 سال تجربه‌ی عملیاتی کارآمد در زمینه مدیریت لجستیک و زنجیره تامین و همکاری با شرکت های مطرح، به شناخت کامل در مورد نیازهای صنعت تجهیزات پزشکی رسیده است و آمادگی کامل خود را جهت انجام کلیه پروژه های مطرح شده در فوق با هدف بهبود وضعیت زنجیره تامین تجهیزات پزشکی و لجستیک در صنعت تجهیزات پزشکی اعلام می‌دارد.   

فاطمه سلمانی (کارشناس ارشد تحقیقات بازار)