صنعت غذایی به عنوان یکی از قدیمی ترین و مهم ترین صنایع در دنیا شناخته میشود. این صنعت متشکل از شبکه ی پیچیده ای از صنایع میباشد که کلیه فرآیند کشت محصول کشاورزی و زراعی، دامپروری و ماهیگیری، فرآوری، تولید و توزیع را دربر میگیرد. لجستیک و زنجیره تامین صنعت غذایی شامل انواع مواد غذایی از مواد اولیه تا گوشت و سبزیجات و مواد فرآوری شده می شود. به همین منظور در این مقاله به تفسیر نقش زنجیره تامین و لجستیک در صنعت غذایی خواهیم پرداخت.

نگاهی بر صنعت غذایی و نقش آن در کشور

وجود تکنولوژی و وضعیت رو به رشد صنعت غذایی، کیفیت مناسب محصولات در سطح بین المللی و ظرفیت بالای صادرات در ایران، باعث ایجاد پتانسیل در صنعت غذایی شده است که میتوان علاوه بر مصرف داخلی، سهمی از بازارهای بین المللی را بدست آورد.

طبق آخرین آمار منتشر شده از مرکز آمار ایران از تورم نقطه به نقطه صنعت، صنعت غذایی با عددی بالغ بر 93.3% دارای بیشترین تورم نقطه به نقطه بوده است. 
پژوهش های منتشر شده نشان میدهد ایران تنها توانسته است 25% از سهم صادراتی بازارهای هدف خود را پاسخ بدهد. این صادرات تنها منحصر به 10 گروه کالایی و 70 کشور هدف میباشد. 90 درصد این صادرات به کشورهای عراق و افغانستان میباشد که نشان دهنده عملکرد نسبتا ضعیف ایران در ورود به بازارهای بین المللی است. 

 

در نقطه به نقطه ایران تولیدات صنعت غذایی صورت میگرد اما خراسان رضوی قطب صنعت غذایی در کشور محسوب میشود. بنا بر آخرین آمار منتشر شده در سال 1399، هزار و صد و نود و شش کارخانه و کارگاه تولید و فرآوری صنعت غذایی در این استان دایر است. 

انواع محصولات در صنعت غذایی

در صنعت غذایی نمیتوان به یک محصول اشاره داشت. این صنعت پوشاننده ی مجموعه ی وسیعی از محصولات در دسته بندی های متنوع میباشد. 
1.    مواد اولیه غذایی و ادویه ها و روغن ها
2.    مواد پروتئینی و انواع گوشت ها 
3.    سبزیجات و میوه ها
4.    خار و بار و خشکبار
5.    لبنیات
6.    تنقلات و ... 

سرمایه گذاری و اشتغال در صنعت غذایی

بررسی ها در سال 1400 حاکی از آن است که گردش مالی مواد غذایی در ایران حدود 100 میلیارد دلار است. صنعت غذایی با وجود 2500 کارگاه تولیدی در میان 13هزار کارگاه صنعتی با حداقل ده نفر کارگر، سهمی حداکثری در ایجاد اشتغال را دارد. 

این رقم به تنهایی بالغ بر 8.16% از کل اشتغال در کشور میباشد. 
در حال حاضر بیش از 95% از محصولات صنعت غذایی در داخل کشور تولید میشود که خود نشاندهنده نقش این صنعت در اشتغال زایی و گردش مالی بالا در کشور است. باتوجه به روند رو به رشد جمعیت و نیاز به تولید بیشتر برای پوشش نیازهای آینده، صنعت غذایی نیز روندی رو به رشد خواهد داشت که خود نشاندهنده اشتغالزایی و کاهش بیکاری میباشد. 

بزرگ ترین تولیدکنندگان در زنجیره تامین جهانی صنعت غذایی

صنعت غذایی به دلیل پیچیدگی و گستردگی حوزه فعالیت، پرچمداران زیادی در دسته های متنوع دارد که میتوان به برخی از آنان اشاره داشت.
شرکت جهانی نستله یکی از شناخته شده ترین شرکت ها در صنعت غذایی به شمار میرود. تولیدات این شرکت غذا و نوشیدنی میباشد و آمارها در سال 2017 نشان میدهد که درآمد سالانه این شرکت عددی حدود 79 میلیون دلار محاسبه شده است.

همچنین شرکت جی بی اس به عنوان یکی از بزرگ ترین صادرکنندگان فرآورده های گوساله، مرغ و خوک سالانه بالغ بر 46.2 میلیون دلار درآمد داشته اند. 
شرکت هایی از قبیل مارس، آرچر دنیلز میدلند، تایسون و کارگیل از شرکت های شناخته شده در صنعت غذایی میباشند که درآمدهایی میلیون دلاری دارند. 

 
اگر بخواهیم نگاهی بر بزرگترین کشورهای تولیدکننده و صادرکننده مواد غذایی بیندازیم، کشور چین با وجود اینکه بخش زیادی از کشور آن قابل کشاورزی نیست، اما یکی از بزرگترین تولیدکنندگان صنعت غذایی به شمار میرود. چین از بزرگترین تولیدکنندگان برنج، گندم، سیب زمینی، کاهو، بادمجان، اسفناج، هویج، خیار، گوجه فرنگی است. 
از دیگر کشورها میتوان به هند، ایالت متحده و برزیل اشاره داشت.

اندازه بازار و میزان تولید داخلی صنعت غذایی

همانطور که پیش تر اشاره شد، 95% از محصولات و فرآورده های صنعت غذایی در داخل کشور تولید میشود و علاوه بر تامین بازار داخلی، سهمی از بازارهای بین المللی نیز دارد. به طور متوسط سالانه حدود 130 میلیون تن محصول و مواد غذایی در داخل کشور تولید میشود که بیش از 10 درصد در ارزش افزوده صنعت کشور سهیم است.     

 

بنابر آمار موجود در بهار ۱۴۰۰ تجارت محصولات کشاورزی و غذایی بالغ بر ۴/ ۶۵ میلیارد دلار بوده است. میانگین قیمت صادرات محصولات کشاورزی و غذایی طی مدت مورد بررسی حدود ۵۰۸ دلار به ازای هر تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل با افت حدود ۱۶ درصدی مواجه بوده است. میانگین قیمت واردات نیز طی بازه مورد بررسی با رشد ۲/ ۴۵درصدی نسبت به بهار ۱۳۹۹ روبه رو بوده است. بر اساس گزارش سخنگوی گمرک ایران در سال 1400، حدود 7 میلیون تن به ارزش بالغ بر 3 میلیارد دلار از مبداء کشورهای اوراسیا به ایران کالا وارد شده است.  
در افق پیش رو تا سال 1404 ایران تولید سالانه 300 میلیون تن را برنامه ریزی کرده که نیازمند رفع موانع و چالش های پیش روی این صنعت میباشد. 

زنجیره تامین صنعت غذایی

معرفی بالادست و پایین دست صنعت غذایی

توسعه صنعت غذایی به طور نسبی با توسعه صنایع بالا دستی از جمله صنعت کشاورزی و صنعت دام و طیور ارتباط تنگاتنگی دارد. مواد اولیه و خام صنعت غذایی از این صنایع تامین میشود و پیشرفت و ارتقا آن ها، باعث ارتقا صنعت غذایی است. 

صنعت غذایی با فرآوری و استفاده از این مواد اولیه به حفظ آن ها که عمر کوتاهی دارند یا تنها در فصل خاصی از سال قابل استفاده هستند کمک میکند و آن ها را در تمامی فصول در دسترس قرار میدهد. 

سابقه لجستیک در صنعت غذایی و ذکر نیاز های لجستیکی امروزه این صنعت

به لطف لجستیک و زنجیره تامین ما در سرتاسر جهان میتوانیم به تولیدات صنعت غذایی دسترسی پیدا کنیم. تولیدات صنعت غذایی شامل انواع گوشت، سبزیجات و میوه ها، مواد اولیه و مواد غذایی خام یا از پیش پخته شده میباشد و این مسئله ایمنی زنجیره تامین و لجستیک را حیاتی میکند. 

منظور از ایمنی لجستیک در صنعت غذایی، برنامه ریزی برای حفظ و نگهداری از اقلام در حال حمل میباشد. مسائلی همچون دما، رطوبت، آلودگی از مهم ترین مسائلی است که باید به آن توجه داشت. کنترل دما و حرارت خارج از یخچال و فریزرهای حمل کننده محصولات و تسریع در تخلیه و بارگیری به منظور کاهش احتمال آلودگی و فساد محمولات از جمله اقداماتی است که در این راستا میبایست صورت پذیرد. 

همچنین حجم بالای کالايي که در طول زنجیره‌ تأمین حمل می‌شوند، تصمیم‌گیری در خصوص انتخاب فرآیندهایی با بالاترین بازدهی را یک الزام می‌سازند. بنابراین، مدیریت ‌زنجیره‌ تأمین کارآمد در خصوص کالاهای با عمر کوتاه و به ‌ویژه مواد غذایی، بالاترین درجه اهمیت را به خود اختصاص می ‌دهد.

ارائه شماتیکی از زنجیره تامین و لجستیک در صنعت غذایی

سهم هزینه های لجستیک در صنعت غذایی

همانطور که پیش تر اشاره شد، زنجیره تامین و لجستیک در صنعت غذایی از اهمیت بالایی برخوردار است و دسترسی به مواد غذایی را در هر نقطه از جهان میسر میکند.

به همین دلیل مدیریت هزینه های لجستیک و استفاده از راهکارهای لجستیکی و زنجیره تامین نوین برای بهینه سازی و کنترل هزینه ها  میتواند نقش بسزایی در پیشرفت این صنعت در کشور داشته باشد. 

از جمله هزینه های لجستیکی که میتوان به آن اشاره داشت :
1.    هزینه فعالیت های حمل‌ونقل و جابجایی
2.    هزینه فعالیت های ذخیره سازی و یا انبارداری
3.    هزینه مربوط به ارزش زمانی سرمایه در کالاهای راکد در سیستم لجستیک شامل ارزش افزوده حمل‌ونقل
4.    هزینه تغییر شکل فیزیکی که برای حمل‌ونقل، انبارداری و جابجایی ایمن و کارا لازم می باشد.
5.    هزینه ی بسته بندی اضافی مورد نیاز
6.    هزینه اطلاعات و یکپارچه سازی ارتباطات
7.    هزینه های مدیریت سیستم لجستیک
8.    هزینه در دسترس نبودن کالا (هنگام نیاز)

صحبت از اهداف لجستیکی و چشم انداز پیش روی زنجیره تامین صنعت غذایی

به طور سنتی، صنعت غذا با داشتن کامیون ها و انبارهای ذخیره سازی بزرگ مشخص می شود. با این حال، در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های فناوری به طرز چشمگیری نحوه انجام این مشاغل را تغییر داده است. سادگی در زنجیره تامین باعث شده است که حتی کاربران نهایی و مصرف کنندگان نیز با آن سرکار داشته باشند. به لطف استفاده از رباتیک در انبارها و ردیابی رایانه ای کالا، دید و شفافیت افزایش یافته است.

با افزایش جمعیت جهان، صنایع غذایی نیز به رشد قابل توجهی نیاز خواهند داشت در غیر این صورت نمی تواند نیاز جمعیتی بیش از 9.6 میلیارد نفر را که کره زمین تا قبل از سال 2050 خواهد داشت را برآورده کند. این مسئله یکی از عوامل حیاتی بشر است که سازمان ملل سال ها پیش بر آن اشاره داشته است در واقع از سال 2010 به بعد تولید صنعت غذایی باید در جهان 65 درصد افزایش داشته باشد.

نگاهی بر پیشرفته ترین و مکانیزه ترین فعالیت های وابسته به لجستیک صنعت غذایی در آینده

روندهای لجستیکی جدید در صنایع غذایی برای دستیابی به ایمنی مواد غذایی در آینده درحال اجرا است. از سال 2020، با فرا رسیدن همه گیری کووید-19، راه حل های مجازی در این صنعت افزایش پیدا کرد و هدف دستیابی به کارایی در توزیع و جابجایی عمومی مواد غذایی است.

•    استفاده از اینترنت اشیا: انتظار می‌رود تا پایان سال 2022، کل بخش کسب‌وکار مواد غذایی زنجیره تامین را با استفاده از ابزارهای دیجیتال مختلف اتوماتیک انجام دهند. استفاده از فناوری های دیجیتال، صنعت لجستیک و زنجیره تامین را در حالت بهینه قرار میدهد.

بهبود سیستم لجستیک در صنعت غذایی

به طور کلی درک ارزش لجستیک در هر صنعت، جایگاه چرخه ی تولید و گردش صفر تا صد آن را از مرحله ی اول تا رسیدن به دست مصرف کننده نهایی ارتقا میبخشد. برخی بهبود های سیستمی که میتوان به آن ها اشاره داشت:
•    انجام تجزیه و تحلیل و پیش بینی: تجزیه و تحلیل داده ها در زمان واقعی امکان پیش بینی نتایج آینده در زنجیره تامین را فراهم می کند. اگر اطلاعات عملکرد شرکت بوسیله یک ابزار دیجیتال پردازش شود، می توان آینده کسب و کار را پیش بینی کرد.

•    مانیتورینگ زنجیره تامین بهینه: تنها یک عنصر ضعیف در زنجیره تامین می تواند کل شرکت را تحت تاثیر قرار دهد و اعتماد و شهرت یک شرکت را زیر سوال ببرد. به همین دلیل است که ردیابی محصول از مزرعه تا دست مصرف کننده امری ضروری است. 

•    مدیریت زنجیره سرد: فاسد شدنی بودن بسیاری از مواد غذایی می تواند زیان های زیادی را در این بخش صنعتی به همراه داشته باشد. دنیای فناوری پیشرفته امروزی امکان کنترل دقیق دما را در کامیون ها، کانتینرهای کشتی و هواپیماها فراهم می کند.

•    کاهش ضایعات: به گفته فائو، یک سوم مواد غذایی تولید شده در سراسر جهان به دلایل مختلف هدر می رود. این اتفاق علاوه بر اینکه بخش های مختلف را تحت تاثیر قرار می دهد، بر محیط زیست نیز تاثیر منفی می گذارد. ضایعات بیش از هر چیز از چرخش موجودی مازاد و موجودی جاری به وجود می‌آید. چرخش انبار کارآمد باید بتواند این مسئله را تضمین کند که کالاها از انبارها بر اساس سفارش ‌ها درست و صحیح و مطابق با آنچه در تاریخ ‌مصرف آن‌ ها پیش‌ بینی ‌شده بود خارج شوند.

نقش عملیاتی مجموعه در صنعت غذایی

1)    پروژه ها و اقدامات صورت گرفته در این صنعت:
•    ارتباط مستمر و بلندمدت با بزرگترین تولیدکنندگان موادغذایی کشور به منظور توسعه و ارائه محصولات به بازارهای خارجی
•    ارائه خدمات یکپارچه لجستیکی (درب به درب) به منظور صادرات محصولات اعم از تشریفات گمرکی در مبدا، حمل‌ونقل بین الملل ( بصورت حمل و نقل دریایی، حمل و نقل هوایی، حمل و نقل زمینی، حمل و نقل ریلی، حمل و نقل چندوجهی) و ترخیص و تحویل 
•    انجام بیش از 300 پرونده حمل و نقل دریایی و ترانزیت اقلام و مواد اولیه مورد نیاز صنعت غذایی از کشورهای اروپایی، چین و کره
•    ارائه خدمات مشاوره ای برای طراحی و اجرای شبکه در شرکت های مطرح صنعت غذایی کشور و ایجاد امنیت شبکه در این سازمان ها 
•    طراحی وبسایت برای تعدادی از لیدرهای مطرح صنعت غذایی

2)    پروژه های قابل انجام در این صنعت:
•    طراحی ساختار و شبکه زنجیره تامین صنعت غذایی
•    طراحی سیستم لجستیک یکپارچه برای صنعت غذایی
•    عارضه یابی یکپارچه لجستیک و زنجیره تامین صنعت غذایی
•    برگزاری دوره های آموزشی تخصصی در رابطه با کلیه مباحث لجستیک و زنجیره تامین برای فعالین صنعت صنعت غذایی
•   پشتیبانی کامل از کلیه خدمات مورد نیاز شرکت های فعال در صنعت غذایی در زمینه فناوری اطلاعات اعم از طراحی ساختار شبکه، اتوماسیون های یکپارچه سازمانی، سهولت در ارتباطات درون و بیرون سازمانی با استفاده از تکنولوژی Voip و امنیت اطلاعات  

گروه بین المللی نسیم اطلس با 11 سال تجربه‌ی عملیاتی کارآمد در زمینه مدیریت لجستیک و زنجیره تامین و همکاری با برندهای مطرح داخلی و بین المللی، به شناخت کامل در مورد نیازهای صنعت غذایی رسیده است و آمادگی کامل خود را جهت انجام کلیه پروژه های مطرح شده در فوق با هدف بهبود وضعیت زنجیره تامین صنعت غذایی و لجستیک در صنعت غذایی اعلام می‌دارد.   
 

فاطمه سلمانی (کارشناس ارشد تحقیقات بازار)