صنعت برق و الکترونیک به عنوان یک صنعت پیشرو در کشور شناخته میشود که در سال های گذشته توانسته است به رتبه اول صادرات فنی مهندسی در کشور دست پیدا کند. به همین دلیل در این مقاله زنجیره تامین صنعت برق و الکترونیک را مورد بررسی قرار خواهیم داد تا علل رکود داخلی این صنعت درحال حاضر و نقش بهبود لجستیک در صنعت برق و الکترونیک را مورد بررسی قرار دهیم.
 

نگاهی بر صنعت برق و الکترونیک

این صنعت با فعالیت در حوزه تولید و انتقال، توزیع و تولید تجهیزات از جمله صنایع بسیار مهم کشور شناخته میشود. بنابر آخرین اطلاعات منتشر شده توسط اداره کل آمار کشور در سال 1397، سهم صنعت برق در اقتصاد کشور در تولید ارزش افزوده بالغ بر 17 هزار میلیارد تومان در بخش تولید، انتقال، توزیع و تولیدات تجهیزات برقی بوده است که 1 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل میدهد.  
بنا بر آمارهای منتشر شده توسط وزارت نیرو و مرکز آمار ایران، بالغ بر 2000 بنگاه اقتصادی در این صنعت درحال فعالیت می‌‌باشد. 
شرکتهای فعال در صنعت برق به 7 بخش دسته بندی میشوند:
1.    شرکت‌های پیمانکاری

در حال حاضر حدود 100 نیروگاه در کشور درحال فعالیت است که تنها 12 درصد از آنها از سوخت تجدید پذیر استفاده میکنند و سوخت اصلی 88 درصد از نیروگاه ها سوخت حرارتی است.

2.    شرکتهای مهندسی مشاور
3.    شرکتهای مهندسی بازرگانی
4.    شرکتهای دانش بنیان (نوپا)
5.    شرکتهای دولتی

6.    شرکتهای بخش خصوصی تولید برق
7.    شرکتهای تولیدی(سازنده تجهیزات)
تعداد شرکتهای تولیدی با توجه به اطلاعات منتشر شده وزارت صمت، 1198 واحد است که متشکل از 15 گروه کالایی میباشد. 

انواع محصولات در صنعت برق و الکترونیک 

سرمایه گذاری و اشتغال

با توجه به قیمت گذاری غیر شفاف و نامناسب بهای برق که براساس چانه زنی بین ذینفعان و گروه های مختلف انجام میگیرد و در نتیجه کسری بودجه به دلیل درآمد پایین در مقابل هزینه های بالا، این صنعت با کاهش چشمگیر سرمایه گذاران بخش خصوصی رو به رو شده است. 
متاسفانه بخش دولتی دارای منابع کافی جهت سرمایه گذاری در صنعت برق و الکترونیک نمیباشد و به دلیل غیر اقتصادی شدن جریان مالی برق و عدم تناسب درآمد-هزینه، بخش خصوصی از سرمایه گذاری در صنعت برق و الکترونیک دست کشیده است. 
در نتیجه روند سرمایه گذاری در صنعت برق و الکترونیک کاهش یافته است و حرکت به سمت برنامه های توسعه این صنعت را با چالش مواجه کرده است، اثرات ناشی از این اتفاقات عدم رشد زیرساخت های تولید و شبکه برق و در نتیجه کاهش پایداری توزیع برق میباشد. 
 

همانطور که پیش تر اشاره شد، بالغ بر 2000 بنگاه اقتصادی در صنعت برق و الکترونیک درحال فعالیت میباشند و به طور کل 150 هزار نفر در بخش های مختلف صنعت برق، شرکت های برق منطقه ای، کارکنان شرکت های تولید برق، کارکنان شرکت های توزیع برق، کارکنان نیروگاه های برقآبی، کارکنان شرکت های پیمانکاری، مشاوره ای و سازندگان تجهیزات برقی مشغول به کار هستند. 

بزرگ ترین تولید کنندگان صنعت برق و الکترونیک در زنجیره تامین جهانی

بررسی ها حاکی از آن است که در تولید انرژی برق، کشور چین در مقام اول قرار دارد و بزرگترین تولیدکننده برق به شمار میرود. و بعد از آن کشور آمریکا در جایگاه دوم قرار گرفته است که حدود 30 درصد کمتر از چین برق تولید میکند. به طور کل میتوان به ترتیب کشورهای چین، آمریکا، هند، روسیه، ژاپن، کانادا، آلمان، برزیل، فرانسه و کره جنوبی را، 10 کشور برتر در تولید برق دانست.
 

 با بررسی بازارهای جهانی چندین برند معتبر به عنوان بهترین برندهای تولیدکننده تجهیزات برقی صنعتی شناخته میشوند که به برخی از آن ها اشاره خواهیم داشت.
برندهایی همچون اشنایدر الکتریک فرانسه، زیمنس آلمان، لگراند فرانسه، ای بی بی سوئیس و سوئد و ... از بزرگترین تولید کنندگان در زنجیره تامین جهانی شناخته میشوند. 

اندازه بازار و میزان تولید داخلی در زنجیره تامین صنعت برق و الکترونیک

ارزش افزوده صنعت برق از کل درآمد ناخالص کشور، سهمی 1 درصدی دارد که بر اساس آخرین آمارها 170 هزار میلیارد ریال برآورد شده است. 
میزان تولید داخلی تجهیزات برقی منتشر شده توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت به شرح زیر میباشد:

 
 

همچنین براساس آمارهای منتشر شده سال 1399، ظرفیت واحدهای نیروگاهی کشور 85313 مگاوات بوده است که از این مقدار، 71331 مگاوات مربوط به نیروگاه های حرارتی و باقی مربوط به نیروگاه های تجدید پذیر میباشد. 
انرژی برق تولید شده در سال 1399 برابر با 343 میلیارد کیلووات ساعت بوده که ایران را در مقام شانزدهم در زمره کشورهای تولیدکننده انرژی برق در جهان قرار میدهد. 

صادرات صنعت برق و الکترونیک

میزان صادرات این صنعت از حدود 31 میلیون دلار در سال 1380 به 199 میلیون دلار در سال 1397 رسیده است که تقریباً 6 برابر شده است. بطور کلی روند آن صعودی بوده است هرچند که این رشد در برخی سال ها متوقف شده و کاهش داشته است.

 

 

زنجیره تامین صنعت برق و الکترونیک 

در کشور ایران، صنعت برق صنعتی دولتی بوده و فرآیند تولید و توزیع برق به مصرف کنندگان توسط تشکل های دولتی بعنوان صنایع بالادست انجام میگیرد. سازندگان تجهیزات برقی به عنوان صنایع پایین دستی شناخته میشوند که مصرف کننده ی بیش از ۷۰ درصد سهم بازار محصولات فلزی کشور هستند. در عین حال سهم این مواد اولیه در زنجیره تولید، قیمت تمام شده و جریان نقدینگی این صنایع بسیار بالا است. 
تنوع بالای گروه کالایی صنعت برق و الکترونیک اهمیت لجستیک در این صنعت را بالاتر برده است چرا که هر گروه نیازمند برنامه‌ریزی دقیق برای ارائه خدمات لجستیک میباشند. وجود تنوع کالایی از کالاهای بسیار کوچک حساس تا کالاهایی همچون توربین های غول پیکر که نیازمند مدیریت لجستیک قوی است، نشاندهنده این اهمیت میباشد.
 

سابقه لجستیک در صنعت برق و الکترونیک و ذکر نیازهای لجستیکی

توسعه صنعت برق و الکترونیک همانند دیگر صنایع ارتباط تنگاتنگی با لجستیک و زنجیره تامین دارد. نقش لجستیک را میتوان از سرآغاز تولید برق تا توزیع آن در صنایع بالادستی و همچنین تامین مواد اولیه تولیدکنندگان تجهیزات برقی در صنایع پایین دستی بررسی نمود. قطعا این صنعت همانند دیگر صنایع در زمینه لجستیک و زنجیره تامین نیاز به بررسی و رفع برخی چالش ها خواهد داشت.
بنابر گزارشات سندیکای صنعت برق یکی از چالش های صنعت برق، زنجیره تامین و صادرات است که در سه محور "چالش دسترسی به مواد اولیه از صنایع بالادستی و واردات کالاهای واسطه ای"، "توسعه فناوری و خرید ساخت داخل" و "کاهش صادرات تجهیزات و خدمات مهندسی" مورد بررسی قرار گرفته است. 
در شکل زیر نمودار منتشر شده از آمار صادرات تجهیزات برق به تفکیک گروه کالایی در سال 97 قابل مشاهده است.

 

توسعه زیربناهای حمل و نقل توسط شرکت مادر تخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور، میتواند تسهیل کننده ی لجستیک و زنجیره تامین فرآیند صادرات صنعت برق و الکترونیک باشد. 
اتوماسیون و هوشمند سازی شبکه برق و ارتقاء فناوری ها به فناوری های نوین و کاربردی برای کنترل و مدیریت بهتر به خصوص در مدیریت بحران، بهبود دهنده ی لجستیک در صنعت برق و الکترونیک خواهد بود. 

سهم هزینه های لجستیک در صنعت برق و الکترونیک

مطالعات نشان میدهد که سرمایه گذاری بیشتر بر هزینه های لجستیک و توجه به استفاده هرچه بهتر از آن، در بلند مدت نتایج شگرفی را به همراه خواهد داشت. به طوری که این سرمایه گذاری بیشتر، موجب کاهش هزینه های تولید، ضایعات، زمان و ... میشود و ضمانت کننده افزایش سودآوری صنایع می باشد.
 

هزینه های لجستیکی شامل موارد زیر می شود:
1. هزینه فعالیت های حمل‌ونقل و جابجایی
2. هزینه فعالیت های ذخیره سازی و یا انبارداری
3. هزینه مربوط به ارزش زمانی سرمایه در کالاهای راکد در سیستم لجستیک شامل ارزش افزوده حمل‌ونقل
4. هزینه تغییر شکل فیزیکی که برای حمل‌ونقل، انبارداری و جابجایی ایمن و کارا لازم می باشد.
5. هزینه ی بسته بندی اضافی مورد نیاز
6. هزینه اطلاعات و یکپارچه سازی ارتباطات
7. هزینه های مدیریت سیستم لجستیک
8. هزینه در دسترس نبودن کالا (هنگام نیاز)
 

اهداف لجستیکی صنعت برق و الکترونیک

صنعت برق و الکترونیک برنامه بلند مدتی برای افزایش تولید برق و صادرات انرژی و تجهیزات برق و همچنین تبدیل شدن به قطب تولید انرژی در منطقه دارد. به منظور دستیابی به این اهداف، این صنعت نیازمند بهینه سازی لجستیک و آماده سازی بستر صادرات می باشد. 
از اهداف لجستیکی صنعت برق و الکترونیک برای صادرات تجهیزات برق میتوان به بهینه سازی تصمیم گیری برای انتخاب خدمات لجستیک و زنجیره تامین اشاره داشت. توجه به لجستیک داخلی به منظور ایجاد زنجیره تامین چابک، ایجاد بستر مناسب برای حمل و نقل کالا از جمله وسایل نقلیه مناسب، مدیریت انبار و بارگیری، محل مناسب انبار و ...، میتوانند رسیدن به برنامه بلند مدت این صنعت را تسهیل ببخشند. 
 

صنعت برق و الکترونیک علاوه بر برنامه بلند مدت خود، به دنبال تولید انرژی پاک و آسیب کمتر به محیط زیست نیز می باشد. به همین منظور در کنار رفع تمامی موانع مالی و افزایش سرمایه گذاری در صنعت برق و الکترونیک که پیش تر اشاره شد، به دنبال استفاده هرچه بهتر از لجستیک سبز یا Green Logistic می باشد که میتواند مسیر رسیدن به اهداف صنعت برق و الکترونیک را تسهیل کند.
 لجستیک سبز با تاکید بر عدم استفاده از حمل و نقل آلوده کننده و تاکید بر عدم انتشار آلاینده، میتواند در کنار تولید انرژی پاک، از میزان انتشار آلاینده ها نیز بکاهد. 

پیشرفته ترین و مکانیزه ترین فعالیت های وابسته به لجستیک در صنعت برق و الکترونیک

به دلیل وابستگی بیشتر صنایع به صنعت برق و الکترونیک، بهبود سیستم لجستیک و مدیریت آن از اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به افزایش تقاضا در صنایع مختلف، تقاضا در صنعت برق و الکترونیک نیز افزایش خواهد داشت. بدین معنا که برای پیشرفت و ارتقا هر صنعت، استفاده از انرژی برق و تجهیزات برقی اولین گام در جهت توسعه میباشد. 
 

یکی از مهم ترین تکنولوژی های رو به رشد عصر حاضر، وسایل نقلیه برقی می باشند که جهان امروز به سمت استفاده از آن سوق پیدا کرده است و بسیاری از وسایل نقلیه هوایی، ریلی و زمینی به استفاده از آن روی آورده‌اند. این نوع وسایل با استفاده از انرژی برق به عنوان انرژی پاک، زمینه پیاده سازی هرچه بهتر لجستیک سبز را ایجاد کرده‌اند. 
با توجه به این مسئله که حمل و نقل هوایی سهم 3 درصدی از انتشار گازهای گلخانه ای را دارد و در آینده ای نزدیک و با پیشروی جهان به سمت استفاده از خودروها و تجهیزات برقی سهم او به حدود 24 درصد افزایش پیدا میکند، شرکت های ارائه دهنده خدمات حمل و نقل هوایی در پی تولید هواپیماهای مجهز به سیستم سوخت انرژی برق میباشند تا علاوه بر جا به جایی مسافران و کالاها، از محیط زیست حفاظت کنند. 
  

رونق استفاده از وسایل نقلیه برقی یک اتفاق دو سر برد برای صنعت برق و الکترونیک تلقی میشود. چرا که برای تامین انرژی مورد نیاز، با افزایش تولید برق و قطعات و تجهیزات برقی روبه رو خواهند شد و از طرفی دیگر با وسایل نقلیه برقی کالای خود را حمل خواهند کرد.

نقش عملیاتی مجموعه

1)    پروژه ها و اقدامات صورت گرفته در این صنعت :
•    انجام بیش از 450 پرونده حمل و نقل دریایی و ترانزیت اقلام اولیه مورد نیاز برای تولید محصولات صنعت برق و الکترونیک شامل چیپ ال ای دی، هیت سینک، الیاف نوری، کابل الیاف نوری و ... از کشور چین
•    ارایه خدمات یکپارچه لجستیکی (درب به درب) به منظور واردات چراغ های ضدانفجار، پنل خورشیدی و دوربین های مداربسته برای شرکت های مطرح کشور در حوزه برق و الکترونیک اعم از تشریفات گمرکی در مبدا، حمل‌ونقل بین الملل ( بصورت حمل و نقل دریایی، حمل و نقل هوایی، حمل و نقل زمینی، حمل و نقل ریلی، حمل و نقل چندوجهی) و ترخیص و تحویل 
•    انجام خدمات لجستیک قراردادی به منظور صادرات محصولات سیم و کابل به مقاصد مختلف در حوزه خاورمیانه 
•    واردات انواع خازن، مقاومت ها، دیود، انواع فیوز، مدار مجتمع (IC) از کشور چین و کشورهای اروپایی

 
 

2)    پروژه های قابل انجام در این صنعت :
•    طراحی ساختار و شبکه زنجیره تامین صنعت برق و الکترونیک
•    طراحی سیستم لجستیک یکپارچه برای صنعت برق و الکترونیک
•    عارضه یابی یکپارچه لجستیک و زنجیره تامین صنعت برق و الکترونیک 
•    برگزاری دوره های آموزشی تخصصی در رابطه با کلیه مباحث لجستیک و زنجیره تامین برای فعالین صنعت برق و الکترونیک 
•    پشتیبانی کامل از کلیه خدمات مورد نیاز شرکت های فعال در صنعت برق و الکترونیک در زمینه فناوری اطلاعات اعم از طراحی ساختار شبکه، اتوماسیون های یکپارچه سازمانی، سهولت در ارتباطات درون و بیرون سازمانی با استفاده از تکنولوژی Voip و امنیت اطلاعات  
 

گروه بین المللی نسیم اطلس با 11 سال تجربه‌ی عملیاتی کارآمد در زمینه مدیریت لجستیک و زنجیره تامین و همکاری با شرکت های مطرح، به شناخت کامل در مورد نیازهای صنعت برق و الکترونیک رسیده است و آمادگی کامل خود را جهت انجام کلیه پروژه های مطرح شده در فوق با هدف بهبود وضعیت زنجیره تامین برق و الکترونیک و لجستیک در صنعت برق و الکترونیک اعلام می‌دارد.   

فاطمه سلمانی (کارشناس ارشد تحقیقات بازار)