بررسی جایگاه لجستیک در ایران

ایران در گذشته یکی از مهم ترین کشورهای واقع در مسیر جاده ابریشم باستانی بوده و به دلیل موقعیت استراتژیک خود در خاورمیانه، یکی از قطب های مهم آن به شمار می رود. از طرفی ایران دارای طیف گسترده ای از جاذبه های تجاری و لجستیکی برای ارائه است. از این رو در چند سال اخیر، دولت ایران فعالانه به دنبال توسعه زیرساخت ها و ارتقای جایگاه لجستیکی ایران بوده است. در این مقاله با ما همراه باشید تا با موقعیت لجستیک ایران به خوبی آشنا شوید.

برخی از نکات کلیدی در مورد موقعیت لجستیک ایران به شرح زیر است:

•    کشوری پهناور با حدود 2500 کیلومتر مرز دریایی و 6500 کیلومتر مرز زمینی.
•    مرز مشترک زمینی و دریایی ایران با 13 کشور
•    دسترسی آسان به دریاهای آزاد و بسیاری از کشورهای خاورمیانه
•    واقع در پنج کریدور بین المللی ترانزیتی و تجاری: کریدور حمل و نقل بین المللی شمال غرب، کریدور حمل و نقل اروپا قفقاز آسیا، کریدور حمل و نقل بین المللی شرق به غرب، کریدور جنوب آسیا و توسعه زیرساخت حمل و نقل زمینی آسیا
•    استفاده از حمل و نقل چهار طرفه با زیرساخت های مناسب از قبیل: جاده، راه آهن، راه هوایی و دریایی.
•    ظرفیت عالی تبادلات بین همسایگان شمالی و جنوبی ایران
•    چند بندر استراتژیک مانند بندر شهید رجایی
•    مناطق آزاد تجاری به ویژه در حاشیه خلیج فارس
•    قیمت پایین سوخت و انرژی
•    هزینه کم نیروی کار

موقعیت لجستیک ایران

ایران به عنوان یک کشور پهناور در قلب قاره آسیا واقع شده است. این موقعیت جغرافیایی ایران را به یک مرکز ترانزیت و ارتباطات لجستیکی بین قاره‌ها تبدیل می‌کند. ایران به کشورهای همسایه مانند ترکیه، عراق، افغانستان، پاکستان و ارمنستان مرز باز دارد و امکان ترانزیت بار و ارتباطات لجستیکی با این کشورها را فراهم می‌کند.
از سوی دیگر ایران دارای بنادر مهمی در خلیج فارس و دریای عمان است. بنادر بندرعباس، بندر بوشهر، بندر امام خمینی و بندر انزلی از جمله بنادر مهمی هستند که امکان صادرات و واردات بین‌المللی را فراهم می‌کنند. این بنادر به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب و امکانات لجستیکی و پشتیبانی موجود، به عنوان دروازه‌های ورود و خروج از ایران برای حمل و نقل بین‌المللی بار استفاده می‌شوند.

شبکه حمل و نقل گسترده‌ که شامل جاده‌ها، راه‌آهن، فرودگاه‌ها و خطوط انتقال نفت و گاز می‌شود یکی دیگر از عواملی است که موجب بهبود جایگاه لجستیکی ایران شده است. شبکه جاده‌ای ایران بیش از ۲۶۰ هزار کیلومتر طول دارد و به طور مستقیم به کشورهای همسایه و مناطق صنعتی ارتباط برقرار می‌کند. همچنین، راه‌آهن ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی، ارتباطات لجستیکی بین اروپا و آسیا را تسهیل می‌کند. فرودگاه‌های بین‌المللی مهمی نیز در شهرهای تهران، مشهد، اصفهان و شیراز وجود دارد که برای حمل و نقل هوایی بار و مسافر استفاده می‌شوند.

در ادامه به بررسی دقیق تر وضعیت لجستیکی ایران به تفکیک شیوه های حمل و نقل می پردازیم.

حمل و نقل ریلی ایران

اولین خط راه آهن ایران در دهه 1930 برای اتصال دریای خزر در بندرترکمان به خلیج فارس در بندر امام خمینی ساخته شد.

توپوگرافی ایران شامل حاشیه های ناهموار و کوهستانی است که حوضه های داخلی مرتفع را احاطه کرده اند و این امر نقش زیادی در سرکوب توسعه یک شبکه راه آهن جامع داشته است. از این رو زیرساخت های ریلی ایران نیاز به سرمایه گذاری قابل توجهی دارد. در حال حاضر کمتر از 13000 کیلومتر مسیر وجود دارد که برای برای جابجایی مسافر و تجارت بین‌المللی کافی نیست. اگر طول خطوط ریلی ایران را با خطوط ریلی کشوری با مساحت مشابه مقایسه کنید، آلمان 19 برابر ایران، لهستان 10 برابر و ترکیه بیش از دو برابر مساحت دارد.

 با این حال، برنامه های قابل توجهی برای سرمایه گذاری و توسعه زیرساخت های ریلی با هزینه پیش بینی شده بیش از 8 میلیارد دلار در پنج سال آینده وجود دارد.

افزایش خطوط ریلی ایران به بیش از 25000 کیلومتر تا سال 2025 بسیار مورد نیاز است زیرا ارزش قابل توجهی را به اقتصاد ایران در طول زمان اضافه می کند و امکان تجارت داخلی و بین المللی بیشتری را فراهم خواهد کرد.

حمل و نقل هوایی ایران

فرودگاه امام خمینی در 30 کیلومتری جنوب غربی تهران، بزرگترین و سودآورترین فرودگاه ایران است.

بر اساس آمار وزارت راه و شهرسازی، 266 فروند هواپیما در ایران وجود دارد که در حال حاضر تنها 108 فروند از آنها فعال است. با این حال، دولت قصد دارد تا سال 2025 نزدیک به 550 هواپیما خریداری کند.

حمل و نقل دریایی ایران

با توجه به اینکه تقریباً 90 درصد تجارت خارجی ایران از طریق آب های کشور و حمل و نقل دریایی  انجام می شود، بنادر ایران (11 بندر اصلی) اهمیت ویژه ای دارند و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران نقش اصلی در این زمینه را ایفا می کند.

حمل و نقل جاده ای ایران

مساحت کشور ایران یک میلیون و 648 هزار و 195 کیلومتر مربع و شامل 31 استان است. همه استان ها، شهرهای اصلی، روستاها و مناطق شهری از طریق جاده به هم متصل می شوند.

تمامی آزادراه ها و بزرگراه ها آسفالت شده هستند و سطوح در شرایط مطلوبی قرار دارند.  از سوی دیگر خط کشی راه ها و گاردریل ها تحت نظارت و نگهداری وزارت راه و شهرسازی و تمامی جاده ها تحت کنترل پلیس راهنمایی و رانندگی و از نظر امنیتی تحت کنترل نیروی انتظامی هستند.

کنترل سرعت در تمامی بزرگراه ها، جاده های اصلی و آزادراه ها تحت نظارت پلیس راه بوده و تمامی بزرگراه ها و آزادراه ها مجهز به دوربین کنترل سرعت می باشند. از طرفی تمام کامیون ها و تریلرهای حمل و نقل مجهز به GPS هستند تا به پلیس امکان مکان یابی و کنترل آنها را بدهد.

شاخص عملکرد لجستیک در ایران

شاخص عملکرد لجستیک (LPI) از معیارهای کمی و کیفی تشکیل شده و عملکرد لجستیک در یک کشور را اندازه گیری می کند. این شاخص از 1 تا 5 متغیر است و نمره بالاتر نشان دهنده عملکرد بهتر است.

در این شاخص کشورها بر اساس شش بعد کلیدی ارزیابی می شوند:

•    کارایی فرآیند ترخیص توسط آژانس های کنترل مرزی از جمله گمرک (به عنوان مثال، سرعت، سادگی و قابل پیش بینی تشریفات)
•    کیفیت زیرساخت های مرتبط با تجارت و حمل و نقل
•    سهولت ترتیب دادن محموله های با قیمت رقابتی؛
•    صلاحیت و کیفیت خدمات لجستیک
•    امکان ردیابی و رهگیری محموله ها؛
•    به موقع رسیدن محموله ها به مقصد در زمان تحویل برنامه ریزی شده یا مورد انتظار.

در منطقه خاورمیانه، ترکیه و عربستان سعودی امتیازات LPI مشابهی در بیشتر جنبه ها دارند، در حالی که ایران هنوز از آنها بسیار عقب است اما دولت ایران بسیاری از این کاستی ها را پذیرفته و بهبودها را در آینده در اولویت قرار داده است.

نقاط قوت و ضعف لجستیک در ایران

نقاط قوت:

•    ترسیم برنامه های بلند مدت و کوتاه مدت توسعه راه آهن در حمل و نقل کالا و مسافر، زیرساخت ها و تجهیزات
•    تاکید جدی رهبر و مدیران ارشد ایران بر توسعه ترانزیت ریلی
•    تعداد زیاد فرودگاه ها در سراسر کشور با زیرساخت های مناسب
•    کاهش زمان سفر بین اروپا و آسیا به علت موقعیت جغرافیایی استراتژیک ایران
•    وجود فرودگاه در همه استان ها (به جز یکی)
•    نیروی کار ماهر در زمینه حمل و نقل و لجستیک
•    مقصد جذاب برای حمل و نقل بارها به واسطه بازار داخلی بزرگ
•    هزینه تولید پایین
•    و...

نقاط ضعف:

•    تعداد ناکافی لوکوموتیو نسبت به خطوط راه آهن و واگن های موجود
•    نبود امکانات حرفه ای برای حمل و نقل کالا
•    نبود خطوط ریلی منتهی به بنادر تجاری مانند چابهار، عسلویه و بندر بوشهر
•    رشد کند حمل و نقل ریلی در مقایسه با ترانزیت جاده ای
•    فقدان حمل و نقل چندوجهی و ترکیبی کالا
•    سودآوری پایین فرودگاه ها (از 54 فرودگاه، 51 فرودگاه سودآور نیستند)
•    بهره وری پایین صنعت هوانوردی به دلیل مدیریت ضعیف
•    نبود پروازهای منظم به مقاصد صادراتی
•    عدم هماهنگی بین قوانین و مقررات داخلی و بین المللی
•    کانتینرهای استاندارد ناکافی برای حمل کالاهای خاص
•    وقفه در گمرک و نبود یکپارچگی در سیستم‌های الکترونیکی
•    بهینه نبودن سیستم‌های مدیریت انبار، ردیابی و پیگیری بار
•    عدم تطابق خدمات ارائه شده توسط بنادر با استانداردهای بین المللی
•    عدم انطباق با آخرین دستاوردهای فناوری
•    و...

به طور کلی می توان گفت که لجستیک در ایران، به واسطه نقاط قوتی که دارد، دارای پتانسیل‌های زیادی است اما همچنان نیازمند توجه و سرمایه‌گذاری می‌باشد.

در این مقاله با مطالعه موقعیت لجستیک ایران دریافتیم که ایران کشوری است که غرب و شرق جهان را به هم پیوند می دهد و همواره از اهمیت راهبردی زیادی برای تجارت، حمل و نقل و لجستیک برخوردار بوده است. جایگاه لجستیکی ایران به نحوی است که می‌تواند به عنوان یک پل ارتباطی بین بازارهای آسیایی و اروپایی عمل کند. گروه بین المللی نسیم اطلس نیز به عنوان یک ارائه دهنده مطمئن خدمات لجستیک در ایران همواره همراه شما است.

سارا پازری (کارشناس بازاریابی دیجیتال)